خواب و یادگیری

همه از سختی فشار خواب خبر داریم و می دانیم که وقتی مجبوریم در برابر آن مقاومت کنیم و بیدار باقی بمانیم تا چه حد احساس ناراحتی می کنیم. به استثنای اثر دردهای شدید و نیاز به تنفس، خواب آلودگی احتمالاً مقاوم ترین و مشقت بارترین نیاز انسان است. افراد می توانند با خودداری از خوردن و آشامیدن خودکشی کنند، اما حتی زاهدترین فرد هم نمی تواند نسبت به فشار خواب کاملاً بی اعتنا باشد. دیر یا زود و صرف نظر از اینکه فرد تا چه حد بر بیدار ماندن اصرار می کند، خواب خواهد آمد. بعضی از محققان معتقدند که بهترین راه درک خواب درنظر گرفتن آن به عنوان رفتاری مفید است که ما از پیشینیان خود به ارث برده ایم.

محققان سوئيسي مي گويند خواب مناسب شبانه مي تواند بهترين روش براي تقويت حافظه باشد.به گفته اين محققان، خواب شبانه بر نحوه عملكرد مغز در روز بعد تاثير زيادي دارد.بر اين اساس، به نظر مي رسد خواب كافي شبانه با تسهيل ارتباطات عصبي – شيميايي سلول هاي مغز، به تقويب حافظه و قدرت يادگيري كمك مي كند. محققان دانشگاه ژنو نتيجه تحقيقات خود را در كنفرانس فدراسيون انجمن هاي اروپايي علوم اعصاب ارائه كردند.آنها در اين تحقيقات تاثير خواب شبانه را بر عملكرد مغز ۳۲ داوطلب بررسي كردند.محققان تصاويري را به اين افراد نشان مي دادند يا از آنها مي خواستند نقطه اي را بر صفحه نمايشگر دنبال كنند.به نيمي از اين افراد اجازه داده مي شد به ميزان هشت ساعت بخوابند و نيمي ديگر از اعضا اين گروه اجازه خواب نداشتند يا حداقل به مدت كوتاهي چرت مي زدند.

روز بعد، محققان از افراد مورد آزمايش مي خواستند نقاط به نمايش گذاشته شده را دوباره دنبال كنند يا تصاويري را كه ديده بودند به ياد بياورند. همزمان فعاليت عصبي مغز اين افراد به وسيله ام آر آي بررسي مي شد. به گزارش محققان، آنهايي كه شب قبل به اندازه كافي خوابيده بودند، عملكرد بهتري داشتند. نتيجه تحقيقات نشان داد يك دوره خواب پس از به دست آوردن يك تجربه جديد مي تواند تاثيرات يادگيري را تسهيل كند. اين بهبود ناشي از تغيير در عملكرد مناطقي از مغز است كه به يادگيري مربوط است.

با این حال تحقيقات بيشتري براي ارزيابي خواب مورد نياز براي كمك به تقويت حافظه نياز است. خوابيدن وقت تلف كردن نيست. بلكه بخش بسيار فعالي از زندگي است و ما به آن به خاطر تقويت حافظه و قدرت يادگيري نياز داريم.

دانشمندان آلماني می گویند : خواب های کوتاه معروف به قیلوله به ویژه خواب بعد ازظهر باعث تقویت حافظه می شود. محققان دانشگاه سالزبرگ گفتند: خواب قيلوله براي سلامتي ذهن و روان بسيار مفيد است. آن ها با بررسي 22 فرد 19 تا 30 ساله و انجام آزمايش هاي مشخص‌، دريافتند برخي از وظايف ادراكي پس از كار بلافاصله دريافت می شود. برخي ديگر پس از گذشت زماني كوتاه و تعدادي نيز پس از يك ساعت دريافت مي شوند. محققان گفتند: بهترين دريافت پس از خواب قيلوله است و باعث به خاطر سپرده شدن تمامي كلمات و بالا رفتن سرعت آموزش می شود.

كارشناسان افزودند: استراحت پس از مدرسه، حتي براي زماني كوتاه‌، باعث مي شود مغز تجديد قوا كرده و بتواند بهتر كار كند. در حديث نبوي آمده كه حضرت محمد صلي الله عليه و سلم گفتند: خواب قيلوله را فراموش نكنيد.

دانشمندان دانشگاه باسل سوئیس و دانشگاه لوبک آلمان دریافتند که برای داشتن یک حافظه آهنی نیاز است که فرد خوب بخوابد این نتایج نشان می‌دهد که خواب به تقویت خاطرات کمک می‌کند و اجازه می‌دهد که اطلاعات مشابهی که در طول روز جمع آوری می شوند، در ذهن تفکیک شوند. به گفته این محققان، زمانی که خواب به اندازه کافی نیست، فرایند تقویت خاطرات درحالی که فرد بیدار است اتفاق می‌افتد و بنابراین به درستی انجام نمی‌شود، چرا که رویدادهای مشابه ردهای چندان عمیقی بر روی ذهن برجای نمی‌گذارند و بنابراین پیدا کردن دوباره آنها دشوارتر می‌شود.

این محققان به منظور تایید اعتبار این فرضیات برای 24 داوطلب یک تمرین ویژه حافظه تجویز کردند.
شرکت کنندگان باید اشیای مختلف را در یک قفسه مشبک می‌چیدند درحالی که در هوا یک رایحه معطر در جریان بود. به این ترتیب در ذهن داوطلبان ارتباطی میان اشیای مختلف و بوی عطر شکل می‌گرفت پس از انجام این تمرین، شرکت کنندگان به دو گروه تقسیم شدند. یکی از این دو گروه بیدار ماند و برای گروه دوم چند ساعت خواب مناسب تجویز شد.

چند ساعت بعد، تمام داوطلبان وارد اتاقی شدند که دوباره همان رایحه معطر در آن گسترده شده بود. این رایحه باید خاطرات اشیاء را زنده می کرد. نتایج این تحقیقات نشان داد در داوطلبانی که خوابیده بودند خاطرات بسیار قوی تر و با ثبات تری شکل گرفته بود و بنابراین می‌توانستند با مراجعه به حافظه خود خاطرات مربوط به اشیاء را به یاد آورند.

متخصصان مغز و اعصاب مي‌گويند: خواب به تثبيت حافظه و ثبت خاطرات در مغزكمك مي‌كند به گونه‌اي كه ما مي‌توانيم بعداً تمام آن خاطرات را به يادآوريم، اما مطالعات جديد تاييد مي‌كند كه خواب همچنين به سازماندهي دوباره خاطرات و جدا كردن جزئيات احساسي كمك مي‌كند و حاصل اين فرايند‌ها توليد ايده‌هاي جديد و خلاقانه است.

خواب خاطرات را قوي‌تر مي‌كند و جالب اين كه خوابيدن به ساماندهي مجدد و بازسازي خاطرات در حافظه انسان كمك مي‌كند. به گفته متخصصان، مراحل بازسازي و ساماندهي خاطرات در طول خواب انجام مي‌گيرد. به علاوه انسان‌ها معمولا به احساسي‌ترين بخش يك خاطره مي‌چسبند و آن را رها نمي‌كنند، در حالي كه ممكن است ساير موضوعات را كه حساسيت كمتري در همان خاطره دارند، فراموش كنند پزشكان تاكيد دارند كه در طول مدت خواب، بخش‌هايي از مغز كه مربوط به تثبيت احساس و خاطره هستند، فعال مي‌مانند.

مغز ،‌ حین خواب ، در واقع خود را بازسازی می کند به گفته محققان ، مغز در طول روز ، مشغول است و فقط موارد ثبت شده را انباشته می کند و بیشتر این اطلاعات ثبت شده ، قابل برداشت نیستند ولی بعد از خواب مناسب ، مغز می تواند این اطلاعات را پردازش کند و آنها را به صورت مرتب ، مورد استفاده قرار دهد.

مرحله خواب رم (REM) براي جمع بندي تمام اطلاعاتي که بطور روزانه پردازش مي کنيم و به خاطر سپردن آن براي استفاده بعدي مهم است؛ ضروری است.

به عده اي آزمودني (گروه نمونه مورد بررسي) شب هنگام، قبل از رفتن به رختخواب، درسي را آموزش دادند، سپس آنها را به دو گروه تقسيم كرده و حين خواب تحت بررسي نوار مغزي قراردادند. گروه اول را وقتی وارد مرحله خواب REM شدند، با زنگ الکتریکی بیدار کردند، ولی گروه دیگر را وقتی که مرحله خواب REM را گذرانده بودند، از خواب بیدار کردند.

هر دو گروه آزموني را در همان درس آزمايش كردند و نتايجي بدين شرح حاصل شد:

– گروه اول كه از خواب REM محروم شده بودند؛ پيشرفتي در يادگيري نداشتند.

– گروه دوم كه خواب REM  را گذرانده بودند يادگيري خوبي داشتند.

اين پژوهش نشان مي دهد كه خواب REM

 نقش مهمي در تحكيم و تثبيت حافظه دارد، مي تواند فرآيند حافظه را تسهيل كند و در تحكيم مهارتها و خاطره هاي پيچيده نقش مهمتري بر عهده داشته باشد.

شما دانش آموز عزیز هم براي نتيجه گيري بهتر از آموخته هاي روز خود نياز به خواب كامل شبانه داريد هرگز خواب را فدای هیچ چیز دیگری نکنید.

 نتایج تحقیقات جدید نشان می دهد که خواب روی حافظه و قدرت یادگیری تاثیری مثبت دارد. این مطالعه توسط متخصصان اعصاب دانشگاه نورت وسترن انجام شد تا مشخص شود آیا صداها می‌توانند در یادآوری بهتر به افراد کمک کنند یا نه.

برای اجرای این آزمایش متخصصان از شرکت کنندگان خواستند محل قرارگیری ۵۰ تصویر را که هر کدام با صدای مخصوص خودش روی صفحه کامپیوتر به آنها نمایش داده می‌شد را به خاطر بسپارند؛ برای مثال تصویر گربه با صدای میوه همراه بود و کلید با صدای جرنگ جرنگ. بعد از این مرحله شرکت‌کننده‌ها کلاه‌های مخصوص برای اندازه‌گیری فعالیت مغز پوشیدند و از آنها خواسته شد که بخوابند.

محققان امواج مغز افراد را کنترل می‌کردند هنگامی که آنها به خواب عمیق فرو رفتند، ۲۵ مورد از صداهای مربوط به تصاویر را با صدایی بسیار آرام برای آنها پخش کردند. وقتی که شرکت‌کننده‌ها از خواب بیدار شدند گفتند که هیچ صدایی را نشنیده‌اند ولی بررسی‌ها نشان داد که این افراد محل ۲۵ تصویری که صدای مربوط به آن را در خواب شنیده بودند سریعتر به خاطر می‌آوردند.

از دو قرن گذشته توجه دانشمندان به خواب و تاثیر آن روی حافظه، قدرت یادآوری و یادگیری جلب شده است و یک دهه است که آنها به این نتیجه رسیده‌اند حافظه و خواب با هم ارتباط دارند و استدلالی که برای آن می‌آورند این است که مغز هنگام خواب، تجربیات روزانه را مرور می‌کند و این کار باعث تقویت حافظه و قدرت یادآوری می‌شود.

گرچه هنوز راه طولانی ای برای درک کامل تاثیر خواب روی حافظه پیش روست اما دانشمندان روی این نکته تاکید می‌کنند که خواب کم زیان آور است و خواب عمیق در آمادگی ذهن و حافظه برای یادگیری روز بعد بسیار مهم است. یعنی کسانی که از خواب خود می‌زنند آمادگی کمتری برای یادگیری دارند. خواب برای حفظ کارکرد به هنجار مغز لازم است.

نویسنده هانیه وزیرپناه

مختصص حوزه روانشناسی سلامت روان فردی و نوچوان و سازمانی