عزت نفس در نوجوانان
عزت نفس به معنی باور فرد از میزان ارزشمندی و شایستگی خود است. در واقع این مفهوم بر پایهی نظرات ما نسبت به خودمان تعریف میشود.
میزان عزت نفس در افراد و در ادوار مختلف زندگی متفاوت است و هر فرد باتوجه به شرایط خود میتواند تجربهی متفاوتی از عزت نفس را داشته باشد.
دورهی نوجوانی حد فاصل کودکی و بزرگسالی است و این دوره را شاید بتوان مهمترین دورهی رشد و تکامل شخصیت افراد دانست. در این دوره شخصیت افراد یعنی راه و روش کلی رفتار، طی مراحل رشد عمومی فرد شکل میگیرد.
به همین دلیل شاید اولین مواجههی عمیق فرد با مفهوم ارزشمندی خود نیز در دوره نوجوانی و هویتیابی باشد.
- آیا عزت نفس همان اعتماد به نفس است؟
عزت نفس و اعتماد به نفس معانی نزدیک و تنگاتنگی دارند اما باید بدانیم که این دو مفهوم با یکدیگر متفاوت هستند، اعتماد به نفس در واقع به معنی باور داشتن به توانایی خود است که ممکن است بر اساس تغییر موقعیت، این باور هم در افراد کم یا زیاد شود؛ درواقع اعتماد به نفس را میتوان احساسات مثبت افراد نسبت به توانمندی خودشان دانست.
در تعریف عزت نفس میزان باور افراد نسبت به ارزشمندی خود بعنوان یک انسان بیان میشود، این در حالیست که ممکن است فردی خود را انسان قابل احترام و ارزشمندی بداند (عزت نفس) اما در ذهن و باور خود توانایی انجام کاری (اعتماد به نفس) را نداشته باشد.
بالا یا پایین بودن میزان عزت نفس در افراد میتواند در شکل گیری اعتماد به نفس آنها نیز اثرگذار باشد.
- نوجوانان و عوامل موثر بر میزان عزت نفس آنها
نوجوانان در دورهی نوجوانی با تغییرات رشدی خود آرام آرام به سوی انتخاب مسیر و شکلگیری رفتار خود میروند و هر یک باتوجه به دیدگاهشان در رابطه با خود و توانمندیهایشان به سمت پذیرش نقش های جدید در دنیای جدید پیش رویشان میروند.
هر نوجوانی ممکن است در طول مسیر رشدی خود به باور ارزشمندی یا کم ارزشی خود برسد و این باور با شکلگیری تجارب جدید و همچنین ورود به دنیای استقلال و بزرگسالی میتواند کم یا زیاد شود.
در افزایش عزت نفس نوجوانان؛ نقش اطرافیان و خانواده بسیار پررنگ و مهم است، زیرا نوجوانان در مسیر رشد خود اغلب از دیگران و اطرافیانش الگو گرفته و نظرات آنها برای انتخاب ادامهی راه را مهم میشمارند. معمولا نوجوانانی که از طرف خانواده و دایره دوستان خود مورد پذیرش هستند احساس ارزشمندی بیشتری دارند و راحت تر از باقی نوجوانان تصمیم میگیرند و اگر هم با شکست روبرو شوند به دلیل عزت نفس بالایشان شکست را به معنی پایان راه نمیدانند و به مسیر خود ادامه میدهند.
از دیگر عوامل موثر بر میزان عزت نفس نوجوانان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- محیط زندگی و میزان فشار و استرس در محیط
- حال لحظهای و عمومی فرد
- افزایش یا کاهش اضطراب و نگرانی
- عزت نفس پایین و تاثیرات آن بر زندگی نوجوانان
نوجوانی که از عزت نفس پایین برخوردار است معمولا به دلیل اینکه کمتر خود را انسان قابل ستایش و احترامی میداند به سختی هم با دیگر افراد ارتباط میگیرد یا دوستی جدیدی را آغاز میکند، او گاهی خودش را لایق موقعیت خوب و حضور در جمع جدید نمیبیند و ترجیح میدهد تا در دنیای خودش باقی بماند و برای تجربههای جدید شوق و علاقه ای بروز نمیدهد و در واقع به دنبال اهدافی میرود که باورهای مثبت نسبت به خودش را تضعیف میکنند.
عزت نفس پایین میتواند در آیندهی نوجوان و انتخاب مسیر زندگیاش بسیار تاثیرگذار باشد زیرا که او بعدها با همین باور به عدم ارزشمندی خودش انتخاب ضمیکند و تصمیمات مهم زندگیاش را میگیرد و همین موضوع احتمالا موجب کاهش اعتماد به نفس و باورش در توانمندی انجام کارها نیز میشود.
- برخی از نشانه های عزت نفس پایین در نوجوانان
- پررنگ جلوه دادن ویژگیهای منفی خود نسبت به ویژگیهای مثبت
- احساس عدم شایستگی و رضایتمندی نسبت به خود
- سرزنش خود در شرایطی که نتیجهی دلخواه را در پی نداشته است
- دوری از جمع و کم کردن ارتباط با دیگران
- عذرخواهی های مکرر
- احساس افسردگی، نگرانی، خجالتزدگی و شرم
- آیا نوجوانان دختر و پسر میزان عزت نفس یکسانی را تجربه میکنند؟
نوجوانان دختر و پسر هردو دچار تغییرات زیادی در میزان باور خود نسبت به ارزشمندیشان در مسیر رشد و بلوغشان میشوند زیرا دورهی نوجوانی دورهی آشنایی و ورود به دنیای بزرگسالی است و در این مسیر نوجوان با موقعیت های متفاوت و جدیدی روبرو میشود که باعث تحولات زیادی در تمام ابعاد زندگیاش میشود و کاهش یا افزایش عزت نفس نیز یکی از تغییرات مهم این دوره است که در آیندهاش بسیار تاثیرگذار خواهد بود.
باید توجه داشت که طبق مشاهدات، نوجوانان دختر اغلب از عزت نفس پایینتری نسبت به پسران برخوردار هستند. این موضوع را میتوان در ابعاد گوناگونی بررسی کرد، یکی از دلایل کمبود حس شایستگی در نوجوانان دختر را شاید بتوان در نقش های اجتماعی آنها و سنتهای حاکم بر جامعه جستجو کرد، دختران معمولا در دورهی هویتیابی خود اضطراب بیشتری را نسبت به پسران تجربه میکنند و علاوه بر آن شکلگیری روابط پایدار اجتماعی برای آنها امری بسیار مهم، ضروری و سخت است، آنها غالبا در این دوره به افراد و اتفاقات پیرامون خود جدیتر از پسران توجه میکنند و گاهی در این مسیر خود را ناشایست یا ناکافی میبینند، البته باید به خاطر داشت که در کنار تمام این موضوعات نقش تغییرات فیزیکی و جسمانی را نیز نمیتوان دست کم گرفت، هویدا شدن این تغییرات معمولا در دختران سریعتر از پسران اتفاق میافتد و عدم رضایت از وضعیت ظاهری در دختران نسبت به پسران بیشتر است و این موضوع نیز از مهمترین دلایل کاهش عزت نفس در نوجوانان دختر میباشد.
- چند توصیه برای کمک به افزایش عزت نفس در نوجوانان:
- گوش دادن به گفتههایشان
- ارزشمند شمردن نظرات آنها
- دخیل کردن آنها در تصمیمات زندگی
- گذراندن وقت و زمان کافی با آنها
- سپردن مسئولیتهای هرچند کوچک به آنها
- هدایت کردن نوجوان به دوست داشتن خودش
- پررنگ جلوه دادن نقاط مثبت نوجوان
میزان عزت نفس افراد تاثیرات زیادی بر ابعاد گوناگون زندگی اعم از رفتار و شخصیت شکل گرفته در فرد، روابط صمیمانه و سالم و انتخاب مسیر تحصیلی و شغلی دارد و کاهش یا افزایش عزت نفس در دوره نوجوانی با تغییرات زیادی همراه است.
ایجاد ارتباط با نوجوانان هرچند میتواند گاهی با دشواری ها یی همراه باشد اما با هدایتشان در مسیر درست و انتقال حس شایستگی و ارزشمندی به آنها میتوان به انتخاب های بهتر و هوشمندانه ترشان در ادامه مسیر رشد و بزرگسالی کمک کرد.
نویسنده سمانه امینی
برچسب:اعتماد به نفس, سمانه امینی, عزت نفس, مهارت های زندگی, نوجوان