کاربردهای روانشناسی در محیط کار
امروزه در کاربرد روانشناسی کار به پدیدههایی نظیر «تفاوتهای فردی»، «ساختار سازمانی»، «پاداش و دستمزد» «ساختار گروهی در سازمان»، « نظام تنبیه و تشویق»، «طراحی وسایل کار»، «شرایط کار»، «انگیزش کارکنان» و نظایر آن توجه میشود و قابل پیشبینی است که در آینده نیز توجه روانشناس کار یا روانشناسی صنعتی و سازمانی به جای «عوامل منفرد»، به «عمل متقابل رفتار آدمی» و عوامل دیگری نظیر سازمان، شرایط کار، بهرهوری و .. معطوف شود.
در شرایط حاضر، دنیای امروز به نقش و اهمیت روانشناسی صنعتی سازمانی و تأثیر آن در سلامت کلی پی برده است. روانشناسان صنعتی سازمانی اخیراً موضوعاتی چون فراغت، حمایت عاطفی اعضای خانواده و چگونگی راه یافتن استرس شغلی در منزل را بررسی می کنند. بنابراین، روانشناسان صنعتی سازمانی، دیگر به کار با یک دید سنتی نگاه نمی کنند. روانشناسان صنعتی سازمانی علاقهمند به زندگی شغلی مردماند و بر این نکته تأکید دارند که زندگی شغلی تغییر می نماید. اغلب مهارتهای روانشناسان صنعتی سازمانی که قابل ارائه در بازار کار است در زمینههای اجرای آزمونهای روانشناختی، تحقیقات زمینهیابی و اعتباریابی، گزینش کارکنان و بهکارگماری، ارزیابی عملکرد، امور کارکنان و آموزش آنان بوده است.
در روانشناسی کار کوشش اصلی روانشناس آن است که:
●هر سازمان تولیدی یا خدماتی، به تولید آن دسته از کالاها و خدمات بپردازد که اولاً، نیازهای «معقول» انسان را تأمین کند و ثانیاً، در این راه، رفاه جسمی و ارزشهای شخصی و انسانی مردم نیز مورد توجه قرار گیرد.
●کارایی و خاصه اثربخشی فعالیت کارکنان سازمانها در تولید و توزیع کالاها و خدمات، افزایش یابد
● شرایطی فراهم شود تا کارکنان سازمانها، با اعتقاد و علاقه به فعالیت بپردازند
●ارزشهای شخصی و انسانی کارکنان سازمانها هم چنان محفوظ باقی بماند و موجباتی فراهم گردد که ایمنی کارکنان در زمینه سلامت جسمی و روانی، تأمین شود
● بهداشت روانی کارکنان سازمانها با تمام ابعاد آن تأمین شود و رشد و بالندگی شخصیت آنان همراه با افزایش کارایی و اثربخشی فعالیتشان، موردنظر قرار گیرد.
● مسایل انسانی در محیط کار حل شود و اگر بخواهیم واقع بینانهتر بیان کنیم، مسایل و مشکلات انسانی در محیط کار، به حداقل برسد.
خانواده
خانواده به عنوان اولین کانونی که فرد در آن قرار میگیرد دارای اهمیت شایان توجهی است. اولین تأثیرات محیطی که فرد دریافت میکند از محیط خانواده است و حتی تأثیرپذیری فرد از سایر محیطها میتواند نشأت گرفته از همین محیط خانواده باشد. خانواده پایه گذار بخش مهمی از سرنوشت انسان است و در تعیین سبک و خط مشی زندگی آینده ، اخلاق ، سلامت و عملکرد فرد در آینده نقش بزرگی بر عهده دارد. عواملی چون شخصیت والدین ، سلامت روانی و جسمانی آنها ، شیوههای تربیتی اعمال شده در داخل خانواده ، شغل و تحصیلات والدین به وضعیت اقتصادی و فرهنگی خانواده ، محل سکونت خانواده ، حجم و جمعیت خانواده ، روابط اجتماعی خانواده و بینهایت متغیر دیگر که در خانواده وجود دارند، شخصیت فرزند، سلامت روانی و جسمانی او، آینده شغلی، تحصیلی، اقتصادی، سازگاری اجتماعی و فرهنگی، تشکیل خانواده او و غیره را تحت تاثیر قرار میدهند.
انحرافات خانواده ، عدم سلامت روانی خانواده ، مشکلات اقتصادی و اجتماعی خانواده از لحاظ تأثیری که روی اعضاء خود دارد، جامعه را تحت تأثیر قرار میدهد. افراد، پیوند میان خانواده و اجتماع هستند. افراد پرورش یافته در خانواده وارد اجتماع میشوند و ویژگیهای سالم یا ناسالم خود را که در خانواده دریافت کرده وارد اجتماع میکنند. از این لحاظ سلامت یک جامعه به سلامت خانوادههای آن وابسته است.حمایت از نهاد خانواده دارای ابعاد اقتصادی، علمی و فرهنگی است. اگر خانواده از نظر تفکر و عملکرد و از نظر مادی و معنوی توانمند شود، آن گاه می تواند سر بلند و مقتدر به مسئولیت ها و وظایف خود عمل کند و به عنوان واحد بنیادین جامعه در سلامت جامعه هم نقش موثر داشته باشد.
ما می دانیم که نیاز ها و چالش های پیش روی خانواده ها به تدریج و با توجه به تغییر در شرایط زندگی اجتماعی تغییر می کند. پس کار مراقبت و حمایت از خانواده ها نیز مقطعی و گذرا نیست و باید برای آن برنامه ریزی های بلند مدت، پیگیر و همه جانبه انجام شود. با توجه به ارتباط اثرگذار عوامل خانوادگی بر روی عوامل شغلی و بر عکس، لزوم ارائه خدمات و توجه به خانواده ها می تواند نقش موثری در رضایت شغلی و بهره وری داشته باشد. اکثر افرادی که به خاطر مشغله زیاد، توان رسیدگی و توجه به این نهاد را از دست می دهند یا به علت مسائل موجود در خانواده، بازدهی لازم را در محل کار ندارند و معمولا به علت فشار زیادی که احساس میکنند به سمت فرسودگی شغلی و عواملی این چنین می روند لازم است برای آنان، در کنار خدمات شغلی ارائه خدماتی را برای خانواده ها فراهم کرد و از تاثیر عوامل خانوادگی بر شغل غافل نبود.
اهمیت و لزوم مشاوره خانواده
با توجه به شیوههای زندگی نوین و پیچیدهتر شدن شرایط زندگی، افراد با استرسها و فشارهای حاصل از این زندگی مواجه هستند. مشاوره خانواده فرآیندی است که راه کارهای مناسب برای سازگاری افراد با این شرایط و مدیریت استرس فراهم میسازد. علاوه بر این، چنین شرایط پیچیده زندگی نیاز افراد به دریافت اطلاعات مناسب در زمینههای مختلف را موجب میشود. از این رو، مشاوره خانواده چنین وظیفهای را بر عهده میگیرد و به ارائه راهنمایی ، اطلاع رسانی و حل مسائل خانوادگی مبادرت میورزد.
بطور کلی تمام زمینههایی که با خانواده و مسائل آن مرتبط هستند به عنوان موضوع قابل طرح در مشاوره خانواده مطرح هستند. در زیر به مواردی از موضوعات رایج در این فرآیند اشاره میشود
ازدواج و تشکیل خانواده یا مشاوره قبل ازدواج
تربیت فرزندان
شیوههای ارتباطی مناسب بین همسران
بررسی اختلافات خانواده و ارائه راهکارهای مناسب
مشکلات روحی اعضاء خانواده
با توجه به بررسی ها و تحقیقات زیادی که در حیطه خانواده صورت گرفته است و نشان دهنده ی تاثیر رضایت خانوادگی بر رضایت شغلی و بالعکس بوده و به طور کلی اکثر موارد این همبستگی را نشان میدهد لزوم ارائه خدمات به خانواده ها مطرح می شود.
نیروی انسانی زمانی که مشکلات خانوادگی کمتری داشته باشد بازدهی بالاتری خواهد داشت و دریافت خدماتی برای خانواده هر یک از افراد شاغل می تواند تاثیر انگیزشی داشته باشد و بر احساس تعلق خاطر نسبت به شغل و محیط کاری بیفزاید .
نویسنده:
گروه روانشناسی سازمانی